Ultrasonografia należy do najczęściej wykonywanych badań diagnostycznych. Pozwala na wczesne wykrycie stanów chorobowych w organizmie. Jest uznawana za jedną z najbezpieczniejszych metod obrazowania. Pomimo to, niesie ze sobą ryzyko krzyżowej transmisji zakażeń. Poziom tego ryzyka zależy od rodzaju badania USG, warunków w jakich się ono odbywa oraz sposobu postępowania przy reprocesowaniu głowicy USG.
Ryzyko transmisji zakażeń a rodzaj badania
Ultrasonografia ma dzisiaj bardzo szerokie zastosowanie. W zależności od badanych narządów wyróżniamy USG: jamy brzusznej, głowy, piersi, układu kostno-szkieletowego, tarczycy itd. USG może być również zastosowane przezprzełykowo, transwaginalnie, transrektalnie, śródoperacyjnie lub do kontroli biopsji.
W zależności od obszaru zastosowania głowicy USG, zmienia się poziom ryzyka krzyżowej transmisji zakażeń.
Zgodnie z tzw. klasyfikacją Spauldinga* głowice USG, które mają kontakt:
- wyłącznie z nieuszkodzoną skórą (np. USG jamy brzusznej), zalicza się do wyrobów niekrytycznych. Ryzyko transmisji zakażenia w trakcie badania jest niewielkie.
- z błonami śluzowymi (np. USG transwaginalne), zalicza się do wyrobów semi-krytycznych. Występuje średnie ryzyko transmisji zakażenia w trakcie badania.
- z uszkodzoną tkanką (np. USG śródoperacyjne), zalicza się do wyrobów krytycznych. Istnieje wysokie ryzyko transmisji zakażenia w trakcie badania.
*dr Earle Spaulding stworzył klasyfikację wyrobów medycznych uwzględniając ryzyko krzyżowej transmisji zakażeń w trakcie ich stosowania. Dla każdej grupy wyrobów określił minimalny poziom dekontaminacji.
Zalecenia i wytyczne dot. dekontaminacji głowic USG
W 2020 roku, w obliczu pandemii COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2, Światowa Federacja Ultrasonografii w Medycynie i Biologii (WFUMB – World Federation for Ultrasound in Medicine and Biology) wydała wytyczne „Jak wykonać bezpieczne badanie ultrasonograficzne w dobie COVID-19”**.
W jednym z punktów tego opracowania opisano zasady, odnoszące się do klasyfikacji Spauldinga, prawidłowego czyszczenia i dezynfekcji głowic USG:
- Głowice USG, które mają styczność z nieuszkodzoną skórą pacjenta, powinny być czyszczone i dezynfekowane przy użyciu środków dezynfekcji niskiego lub średniego poziomu (skutecznej wobec bakterii, niektórych grzybów oraz wirusów).
- Głowice USG, które wchodzą w kontakt z uszkodzoną skórą, krwią, płynami ustrojowymi oraz błonami śluzowymi muszą być czyszczone i dezynfekowane przy użyciu metod dezynfekcji wysokiego stopnia (skutecznej wobec bakterii, prątków, grzybów, wirusów oraz wobec ograniczonej ilości sporów bakterii). Obowiązkowe jest stosowanie jednorazowej osłony głowicy.
- Głowice USG, które są stosowane do zabiegów inwazyjnych (np. wprowadzanie igły podczas biopsji) muszą zostać poddane sterylizacji lub dezynfekcji wysokiego poziomu. Obowiązkowe jest stosowanie sterylnych osłon głowicy.
Osłona głowicy ma stanowić dodatkowe zabezpieczenie, a nie alternatywę dla dezynfekcji wysokiego stopnia czy sterylizacji.
**Opracowanie zostało przetłumaczone i udostępnione przez Polskie Towarzystwo Ultrasonograficzne (PTUSG)
Zgodnie z wymaganiami obowiązujących regulacji normatywnych, proces dezynfekcji wyrobów medycznych, w tym również głowic USG, powinien być automatyczny. Instytut Roberta Kocha (najważniejsza jednostka ochrony zdrowia w Niemczech podlegająca pod Ministerstwo Zdrowia), potwierdza uregulowaną prawnie w Niemczech konieczność walidacji procesu dezynfekcji wyrobów semi-krytycznych i krytycznych. Walidacja ma na celu potwierdzenie w sposób udokumentowany, że każdy proces jest powtarzalny i prawidłowy a przez to skuteczny. Nie ma dostępnych metod walidacji procesów dezynfekcji wykonywanych manualnie. Tylko w pełni automatyczny proces może być technologicznie powtarzalny, a jego przebieg monitorowany, kontrolowany i dokumentowany.
Światowe wytyczne a nasza polska rzeczywistość
W Polsce do dezynfekcji głowic USG zazwyczaj wykorzystuje się chusteczki dezynfekcyjne. Jest to metoda dopuszczona przez producentów sprzętu USG, pod warunkiem, że głowice nie mają kontaktu z błonami śluzowymi, krwią, uszkodzoną skórą, czy uszkodzoną tkanką. Niestety ten warunek nie jest zazwyczaj respektowany i niezależnie od zastosowania głowicy USG, jedyną formą jej dezynfekcji jest użycie chusteczki. Chusteczka dezynfekcyjna najczęściej posiada ograniczone spektrum działania i nie zapewnia dezynfekcji wysokiego stopnia. Jej skuteczność jest uzależniona od dokładności czyszczenia oraz przestrzegania czasu ekspozycji. Proces dezynfekcji nie jest powtarzalny, a jego prawidłowość można każdorazowo podważyć z uwagi na brak dokumentacji z przebiegu.
W przypadku głowic USG transwaginalnych, transrektalnych, czy przezprzełykowych dodatkowo stosuje się osłony lub prezerwatywy. Warto przypomnieć, że te mają stanowić dodatkowe zabezpieczenie, a nie alternatywę dla dezynfekcji wysokiego stopnia. Niezwykle rzadko używa się urządzeń do dezynfekcji czy sterylizacji głowic USG, które pozwoliłyby na przeprowadzenie skutecznego, powtarzalnego, kontrolowanego i udokumentowanego procesu. Wynika z tego, że procedura dekontaminacji głowic USG w Polsce znacząco odbiega od zaleceń i wytycznych obowiązujących na całym świecie.
Dlaczego tak jest? Brak czasu, pieniędzy, a może odpowiednich rozwiązań? Niezależnie od powodu, stawiając za najważniejsze dobro i bezpieczeństwo pacjenta, należy to zmienić.
Innowacyjne rozwiązanie
Wychodząc naprzeciw potrzebom w zakresie dekontaminacji głowic USG, firma Nanosonics opatentowała urządzenie trophon®2 , które przy wykorzystaniu gazowej postaci 35% roztworu na bazie nadtlenku wodoru, zapewnia w pełni automatyczny proces dezynfekcji wysokiego stopnia.
Proces jest monitorowany i kontrolowany, a dokumentacja z jego przebiegu jest dostępna w postaci papierowej i elektronicznej. Każdego dnia około 80 000 pacjentów na całym świecie jest chronionych przed ryzykiem zakażenia krzyżowego ponieważ głowica USG została poddana dezynfekcji wysokiego poziomu przy użyciu trophon®2***. Teraz urządzenie jest dostępne również w Polsce.
Bądźmy świadomi zagrożeń jakie może nieść ze sobą badanie USG.
Wybierajmy sprawdzone i skuteczne rozwiązania. Poczujmy się bezpiecznie z trophon®2
***Dane z grudnia 2020 r.